Kontakt

EKOTOP Roman Sobczyk sp. k.
64-920 Piła, ul. Wawelska 25/1
tel. +48 (67) 215 36 89
tel. kom. +48 603 363 469
ekotop@ekotop.eu

Forum Eksploatatora 3/2011 - Czy przyrodnicze stosowanie osadów ściekowych jest zgodne z prawem?

EKOTOP
dr inż. Roman Sobczyk
mgr inż. Małgorzata Sypuła

Czy przyrodnicze stosowanie osadów ściekowych jest zgodne z prawem?

Na dzień dzisiejszy niewiele jest przykładów kompleksowego sposobu zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych z krajowych oczyszczalni ścieków. Niezależnie od zastosowanej technologii, ostatecznie osady w przetworzonej formie trafiają do gleby (komposty, susz osadowy, preparaty wapniowe), chociaż najczęściej jako nieprzetworzone „ustabilizowane”, bezpośrednio po procesie mechanicznego odwodnienia. Nadal podstawowe, niezbędne wyposażenie do prowadzenia gospodarki osadami stanowią: ładowarka, samochód skrzyniowy, rozrzutnik obornika i ciągnik z pługiem.


Fot. 1. Ładowarka – załadunek osadów na środki transportowe


Fot. 2. Pojazd do transportu i rozwożenia osadów na polach


Fot. 3. Pług obracalny do przyorywania osadów

Według Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2014 (załącznik do uchwały nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r.) prognozowana na 2015 r. ilość suchej masy ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych, które powstaną na oczyszczalniach ścieków wyniesie 642,4 tys. Mg, natomiast w roku 2018 ich ilość będzie się kształtowała w granicach 706,6 tys. Mg.
Ilość wytwarzanych osadów zależy od liczby równoważnych mieszkańców (RLM) obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków oraz zastosowanych rozwiązań technologicznych oczyszczania ścieków i przeróbki osadów ściekowych. Wraz z rozwojem systemów kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków wzrasta ilość oczyszczanych ścieków z gospodarstw domowych oraz obiektów infrastrukturalnych i zakładów przemysłowych.

Uwzględniając wzrost wytwarzania osadów w aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, prognozy na lata 2011-2022 przedstawiają się następująco:

Tab. 1. Prognoza wytwarzania komunalnych osadów ściekowych na podstawie KPGO 2014
Rok 2011 2014 2015 2016 2018 2019 2022
Masa wytworzonych komunalnych osadów ściekowych (tys. Mg s.m.) 621,0 651,0 662,0 682,0 726,0 731,0 746,0
Masa wytworzonych komunalnych osadów ściekowych o uwodnieniu ok. 80% (tys. Mg) 3105,0 3255,0 3310,0 3410,0< 3630,0 3655,0 3730,0


Rys.1. Prognoza wytwarzania komunalnych osadów ściekowych

W KPGO przyjęto, że po roku 2018 nastąpi zmniejszenie o ok. połowę przyrostu masy osadów wytwarzanych w stosunku do przyrostu w latach 2011-2018 z tego względu, że w okresie tym będą kanalizowane głównie obszary zabudowy rozproszonej i mniej nowych mieszkańców będzie przyłączanych do systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków komunalnych.
Główną cechą stwarzającą podstawowy problem z zagospodarowaniem osadów ściekowych jest ich ilość. To nie skład chemiczny osadów stanowi barierę w ich dalszym wykorzystaniu lecz właśnie wysoki stopień uwodnienia, który w konsekwencji świadczy o ostatecznej masie wytwarzanych osadów, ale jest też czynnikiem sprzyjającym rozkładowi związków organicznych zawartych w osadzie, prowadzącym w niekontrolowanych warunkach do uciążliwości zapachowej.
Wysokie uwodnienie, zawartość podatnych na rozkład związków organicznych, jak również obecność mikroorganizmów chorobotwórczych oraz żywych jaj parazytów stanowi o tym, że osad jest odpadem kłopotliwym, mogącym stwarzać zagrożenie sanitarne, przez co trudnym do zagospodarowania. Znajomość właściwości fizyko-chemicznych, oraz mikrobiologiczno-parazytologicznej jakości osadów jest podstawą do wyboru określonego sposobu ich zagospodarowania.

Dotychczasowe, najpowszechniejsze ogólnie nazywane „przyrodnicze wykorzystanie osadów” powoli, aczkolwiek sukcesywnie poprzez zmianę krajowych przepisów, staje się coraz mniej opłacalne i problematyczne w realizacji. Maksymalne, dopuszczalne dawki osadów są zmniejszane, z praktycznego punktu widzenia często do granic możliwości zastosowania za pomocą typowego sprzętu do ich aplikacji, a kryteria ich stosowania są coraz bardziej rygorystyczne.
Pomimo ciągłych aktualizacji krajowych przepisów ochrony środowiska, nie stają się one jednak klarowniejsze, a częstokroć na odwrót są mało czytelne, bądź sprzeczne z innymi powiązanymi przepisami, czy aktami niższego szczebla.
Zgodnie z zapisami Ustawy o odpadach art. 43 ust 2 komunalne osady ściekowe mogą być stosowane, jeżeli są ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża podatność komunalnego osadu ściekowego na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub zdrowia ludzi. Należy mieć również na uwadze, że w świetle zapisów załącznika nr 4 do ustawy, odpady zawierające żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że powodują choroby człowieka lub innych żywych organizmów, (posiadają właściwości zakaźne oznaczone symbolem H9) uznawane są za niebezpieczne.
Artykuł 75 tejże ustawy, nakłada karę lub grzywnę na stosującego osady nieustabilizowane lub nieprzygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania.
Bezspornie zatem osady ściekowe wykorzystywane w celach określonych w art. 43 ust 2 ustawy nie mogą być zakaźne.
Jednakże, akt wykonawczy do ustawy jakim jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 lipca 2010r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. 2010, nr 137, poz. 924), dopuszcza komunalne osady ściekowe zawierające zarówno bakterie z rodz. Salmonella jak i żywe jaja pasożytów przewodu pokarmowego w ilości 300 szt. w kg sm. do stosowania w celach:
  • rekultywacji gruntów,
  • dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów
  • gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji
  • warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
  • uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu,
  • uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz.

Czy zatem, zapisy powyższego rozporządzenia umożliwiające stosowanie osadów o właściwościach zakaźnych nie są sprzeczne z zapisami art. 43 ust 2 ustawy o odpadach?
Zarówno obecność bakterii Salmonella jak i żywych jaj pasożytów jelitowych w osadach bezwzględnie świadczy o ich zakaźności! Wymienione mikroorganizmy patogenne powodują choroby człowieka i innych żywych organizmów, a stosowanie takich odpadów (de facto niebezpiecznych) w celach nawozowych stwarza ryzyko kontaminacji środowiska.
Rodzi się kolejna wątpliwość, czy osady poddane procesom: stabilizacji, obróbki biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który ma eliminować zagrożenie dla środowiska lub zdrowia ludzi mogą jednak, zgodnie z zapisami rozporządzenia w sprawie komunalnych osadów ściekowych zawierać Salmonellę i żywe jaja pasożytów jelitowych???, (i czy jest to jakiś wyjątek znajdujący uzasadnienie w którymś z zapisów ustawy o odpadach???).
Literalnie czytając zapisy art. 43 ust 2 ustawy o odpadach komunalne osady ściekowe, aby mogły być zastosowane w celach określonych w art. 43 ust 1 nie powinny zawierać zarówno bakterii z rodz. Salmonella, żywych jaj pasożytów jelitowych (regulowanych w rozporządzeniu w sprawie komunalnych osadów ściekowych) ani też jakichkolwiek innych chorobotwórczych organizmów. Należy zaznaczyć, że wymienione w rozporządzeniu w sprawie komunalnych osadów ściekowych mikroorganizmy są jedynie indykatorami, które umożliwiają ocenę mikrobiologiczną przed zastosowaniem osadów. Brak obecności któregokolwiek z nich wcale też nie musi świadczyć o czystości sanitarnej osadów, gwarantującej spełnienie zapisów art. 43 ust 2 ustawy o odpadach.
Wśród organizmów patogennych obecnych w osadach komunalnych są wirusy, bakterie, pasożytnicze pierwotniaki i robaki, przy czym ich liczebność uzależniona jest od stanu zdrowia danej społeczności. Znaczną część mikrobiologicznych zanieczyszczeń osadów ściekowych stanowią bakterie, których zasadniczym miejscem występowania jest przewód pokarmowy ludzi i zwierząt, a do najczęściej izolowanych zaliczane są: Escherichia coli, Salmonella sp., Shigella sp., Pseudomonas aeruginosa, Clostridium perfringen, Streptococcus faecalis, Proteus Vulgaris i wiele innych. Kolejne bardzo istotne zagrożenie stanowią występujące w osadach ściekowych żywe jaja pasożytów jelitowych, co najmniej 7 gatunków nicieni, 5 gatunków tasiemców oraz 7 gatunków przywr. Dominującą grupę stanowią jaja Toxocara canis, Toxocara cati oraz Trichocephalus.
Poniżej w tabeli zestawiono najczęściej występujące mikroorganizmy patogenne w ściekach i osadach komunalnych oraz wywoływane przez nie choroby.

Tab. 2. Mikroorganizmy patogenne w ściekach i komunalnych osadach oraz wywoływane przez nie choroby: źródło (Krzywy 1999, EPA 1989, Kowal 1985 )
Gatunki organizmów patogennych Nazwa jednostki chorobowej
Bakterie
Escherichia coli

Salmonella typhi
Schigella dysenteriae
Clostridium perfringens
Vibrio cholerae
Mycobacterium tuberculosis
Zapalenie otrzewnej, zapalenie pęcherzyka żółciowego, ropne zapalenie nerek, biegunka
Dur brzuszny
Biegunka
Zapalenie jelit
Cholera
Gruźlica
Wirusy
Poliovirus
Coxackievirus A
Echovirus
Calcivirus
Rotavirus
Astrovirus
Paraliż dziecięcy , zapalenie opon mózgowych
Choroby dróg oddechowych
Zapalenie opon mózgowych, wysypka, biegunka, paraliż, gorączka
Wymioty, biegunka
Wymioty, biegunka
Wymioty, biegunka
Pierwotniaki
Entamoeba histolitica
Giardia Iamblia
Toxoplasma gondii
Cryptosporidium
Balantidium coli
Pełzakowica jelitowa
Lamblioza
Toksoplazmoza
Zapalenie żołądka i jelit
Balantidioza
Nicienie
Ascaris lumbricoides
Ascaris suum
Enterobius vermicularis
Toxocara sp.
Trichuris trichura
Askarydoza ludzka
Ból klatki piersiowej, gorączka, kaszel
Owsica
Glistnica
Bóle brzucha, biegunka, anemia, spadek wagi
Tasiemce
Taenia solium
Taenia saginafa
Echinococcus granulosis
Wągrzyca mięśni, anoreksja, bezsenność , nadpobudliwość nerwowa, zaburzenia jelitowe
Bąblowica
Grzyby i drożdże
Candida albicans
Crytococcus neoformans
Aspergillus sp.
Geotrichum candidum
Reakcje alergiczne


Zagrożenie zakażenia staje się realne podczas stosowania komunalnych osadów ściekowych na gruntach, ponieważ okres przeżycia mikroorganizmów patogennych w środowisku glebowym jest bardzo długi – w przypadku bakterii wynosi 2÷15 miesięcy (przy czym zmniejszenie ich liczby do wartości niezagrażającej zdrowiu następuje w okresie 2÷3 miesięcy, wirusów 3÷6 miesięcy, a jaj robaków 24÷28 miesięcy.

Przytoczone dane literaturowe świadczą o tym, że istnieje realne prawdopodobieństwo występowania w osadach mikroorganizmów zakaźnych również tych, których obecność, w świetle obowiązujących aktów prawnych nie musi być weryfikowana, a które zgodnie z załącznikiem nr 4 do ustawy mogą stanowić o tym, że osady są niebezpieczne i stwarzają zagrożenie dla środowiska lub zdrowia ludzi.

Aktualnie, sugerując się zatem zapisami rozporządzenia w sprawie komunalnych osadów ściekowych, zezwalającymi na stosowanie osadów z Salmonellą i żywymi jajami pasożytów jelitowych należy liczyć się z sankcjami wymienionymi w art. 75 ustawy o odpadach, ponieważ osady takie mogą stanowić zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia ludzi.
Dostosowaniu do zapisów ustawy wymaga zatem rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych, a jeśli z jakichś względów jest ono poprawne, to może należy zmienić zapisy ustawy, liberalizując jakość osadów dopuszczanych do określonych w art. 43 ust. 1 sposobów stosowania. Pozostawienie niezmienionego rozporządzenia w obecnym kształcie, o dopuszczalnych skażeniach osadów (Salmonella i 300 żywych jaj ATT) dla wybranych kierunków stosowania powoduje że jest ono sprzeczne z zapisami aktu wyższego szczebla, jakim jest ustawa o odpadach. Należy mieć jednak na uwadze, że nie shigienizowane osady, wprowadzane do gleby mogą nieść za sobą negatywne skutki dla zdrowia ludzi i środowiska.

Czy zatem lepszym rozwiązaniem byłoby dopuszczenie do jakiegokolwiek sposobu stosowania, wskazanego w art. 43 ust 1 ustawy, wyłącznie osadów w 99,9 % higienicznie czystych?

Literatura
Bitton G.: Wastewater Microbiology, second ed. Willey – Liss, New York, 1999
Foess G.W., Sieger R.B.: Water Engineering and Management 1993
Kowal N.E.: Health effects of land application of municipal sludge. Pub. No.: EPA/600/1-85/015. Research Triangle Park, NC: U.S. EPA Health Effects Research Laboratory, 1985
Krzywy E.: Przyrodnicze zagospodarowanie ścieków i osadów., AR, Szczecin, 1999.
Wasiak G.: wytwarzanie, właściwości i gospodarka osadami ściekowymi w Polsce na tle zachodniej Europy i USA., Ekoinżynieria, 15-19, 1995.
US EPA Environmental Regulations and Technology Control of Pathogens and Vector Attraction in Sewage Sludge EPA/625/R-92/013 Revised July 2003
Zadroga B., Olańczuk-Neyman K. : Ochrona i rekultywacja podłoża gruntowego. Wyd. Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2001
Pliki do pobrania



Informacja o nowych zasadach dotyczących cookies

ZAMKNIJ

Na naszej stronie stosujemy pliki cookies w celu zapewnienia jej prawidłowej funkcjonalności. Informujemy, że te pliki są przechowywane w Twoim urządzeniu, z którego ta strona jest wyświetlana. Więcej informacji na ten temat można znaleźć tutaj. W każdej chwili możesz dokonać zmian dotyczących tych plików w swoim urządzeniu.


Spółka wpisana do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto
i Wilda w Poznaniu, IX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem 0000717352.