Dr inż. Roman Sobczyk
Projekt nowego rozporządzenia w sprawie komunalnych osadów ściekowych
Szczegółowe zasady prowadzenia odzysku nieprzetworzonych komunalnych osadów ściekowych, dla sposobów wyszczególnionych w art. 43 ust. 1 ustawy o odpadach określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 roku w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. Nr 134, poz. 1140 i Nr 155, poz. 1299).
Zasady te dotyczą osadów ściekowych stosowanych:
- w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz,
- do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne,
- do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
- do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu (Fot. 3.)
- do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz (Fot. 1., 2.)

Fot. 1. Uprawa na osadach - gorczyca na zielony nawóz

Fot 2. Uprawa na osadach – rzepak na biopaliwo

Fot 3. Uprawa na osadach – wierzba z przeznaczeniem na kompost
Rozporządzenie z 1 sierpnia reguluje wykorzystanie nieprzetworzonych osadów ściekowych w kierunkach, ogólnie ujmując przyrodniczych.
Określono w nim zakres, częstotliwość i metodykę badania osadów i gruntów, ustalanie dawek i zasad gospodarowania osadów w zależności od wybranego sposobu stosowania.
Rozporządzenie to jak pokazało życie, ze względu na mało precyzyjne, a często zawiłe zapisy komplikuje ustalenie odpowiedniej dawki osadów, jak również ogranicza kontrolę poprawności ich zastosowania po przekazaniu odbiorcy.
W marcu br. Ministrer Środowiska przekazał do uzgodnień międzyresortowych projekt zmiany w/w rozporządzenia mający na celu uproszczenie obowiązujących przepisów, a jednocześnie zachowujący zgodność z wymogami dyrektywy Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (Dz. Urz. WE L 181, z 4.7.1986 r., str. 6, z późn. zm.).
Do projektu rozporządzenia wpłynęło 89 propozycji zmian, w związku z czym powstała najnowsza wersja projektu rozporządzenia z dnia 16 sierpnia 2009 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych.
Podstawowe zmiany w nowym projekcie w stosunku do obowiązującego rozporządzenia to przede wszystkim:
- Dodanie zapisu mówiącego o tym, że stosowanie osadów będzie działaniem, które nie spowoduje pogorszenia jakości gleby, a w szczególności przekroczenia standardów jej jakości oraz standardów jakości ziemi, określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359), oraz nie spowoduje pogorszenia jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
- O ile z pierwszą częścią powyższego zapisu można dyskutować, o tyle zapis o niepogorszeniu jakości wód powierzchniowych i podziemnych jest dosyć kontrowersyjny. Obowiązek badania jakości gruntów przed zastosowaniem osadów dotyczy wybranych 7 metali ciężkich, natomiast rozporządzenie w sprawie standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi normuje występowanie ponad 30 substancji w tym 12 metali ciężkich.
- Jak zatem, udowodnić brak związku ze stosowaniem osadów w przypadku stwierdzenia podczas kontroli gleby nawożonej osadem przekroczenia którejkolwiek z owych substancji, których po pierwsze nie mieliśmy obowiązku badać w osadach przeznaczonych do stosowania, ani też w gruntach, na których zostały one zastosowane. O wiele bardziej problematyczne może być udowadnianie braku związku stosowania osadów z zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i podziemnych. Dla bezpieczeństwa, przed zastosowaniem osadów należałoby wykonać badania monitoringowe potwierdzające jakość wód (zarówno powierzchniowych jak i podziemnych), aby w przypadku konieczności udowadniania swojej niewinności mieć niepodważalne dowody, świadczące o braku związku stosowania osadów z jakością wód.
- Zapis o takim stosowaniu osadów, aby nie powodować pogorszenia jakości żadnego ze składników środowiska jest jak najbardziej zasadny, nie mniej jednak powinien być on na tyle precyzyjny, aby po pierwsze umożliwić stosującemu oczywistą kontrolę nad stosowaniem osadu, a po drugie nie dawać do ręki organom kontrolującym narzędzi, dzięki którym w wręcz dowolny sposób będą mogły "nękać" i posądzać o niewłaściwe prowadzenie gospodarki osadami.
- Kolejnym istotnym punktem w projekcie nowego rozporządzenia jest regulacja kwestii ustalania dawek osadu oddzielnie dla każdej zbadanej objętości komunalnego osadu ściekowego przeznaczonej do stosowania. Zapis ten jednoznacznie wyklucza pojęcie partii osadu, która nie posiadała ustawowej definicji, a w zależności od potrzeby i punktu widzenia była różnie interpretowana. Regulacja ta zapewne wprowadzi nieco zamieszania, zwłaszcza na małych oczyszczalniach, które nie posiadają w swojej infrastrukturze magazynu osadów.
- Na uwagę zasługuje też zapis nakładający na wykorzystujących osady w rolnictwie lub do rekultywacji gruntów na cele rolne, stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej, z jednoczesnym uwzględnieniem stosowanych na danym gruncie nawozów, środków wspomagających uprawę roślin lub dodatków do wzbogacenia gleby w rozumieniu przepisów rozporządzenia (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r. Ustanawiającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. WE L 273 z 10.10.2002, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 37, str. 92, z późn.zm.).
- Bardzo ważne zmiany wprowadza projekt rozporządzenia w ustalaniu dawki osadów. Określono, że w ciągu roku na jednostkę powierzchni, pod warunkiem przestrzegania dopuszczalnych ilości metali ciężkich w stosowanych komunalnych osadach ściekowych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia, dawki te nie mogą przekraczać:
- w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne – 3 Mg s.m./ha/rok;
- dla pozostałych celów – 15 Mg s.m./ha/rok.
Powyższe dawki mogą być skumulowane jako dawki 2 lub 3 letnie. Tak więc podobnie jak w obowiązującym rozporządzeniu wielkość dawki komunalnego osadu ściekowego ustala się w taki sposób, aby jej zastosowanie na danym gruncie nie spowodowało przekroczenia w jego wierzchniej warstwie zawartości metali ciężkich, ponad ilości określone w załączniku nr 2 i 3 do rozporządzenia. Nie ma jednak już wzbudzających wątpliwości zapisów o dotrzymaniu ilości metali ciężkich, które mogą być wprowadzone z komunalnym osadem ściekowym w ciągu roku do gleby, średnio w okresie 10 lat.
Zmiana wielkości jednorazowych dawek osadów jest tendencją, którą wcześniej można było zaobserwować w przepisach innych krajów Unii Europejskiej, mającą na celu odchodzenie od zagospodarowywania osadów w rolnictwie.
Praktycznym wydaje się dopuszczenie możliwości kumulowania jednorazowej dawki osadów. Przy jednokrotnym w ciągu dwóch lub trzech lat, stosowaniu komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne, dawka ta może być skumulowana i nie może przekraczać odpowiednio 6 Mg s.m./ha/2 lata i 9 Mg s.m./ha/3 lata.
W przypadku jednokrotnego stosowania osadów do pozostałych celów, dawka może być skumulowana i nie może przekraczać odpowiednio 30 Mg s.m./ha/2 lata i 45 Mg s.m./ha/3 lata. Zapis ten będzie miał znaczący wpływ na zmniejszenie kosztów stosowania osadów.
- Zmiana w § 4 obecnie obowiązującego rozporządzenia polega na dodaniu nowego ustępu wprowadzającego wymóg niezwłocznego zmieszania z gruntem przywiezionych komunalnych osadów ściekowych do zastosowania na danym gruncie. Szkoda tylko, że nie załączono precyzyjniejszej definicji słowa "niezwłocznie". Wg słownika j. polskiego znaczeniem słowa niezwłocznie jest: natychmiast, bez zwlekania, bezzwłocznie, od razu, przystąpić niezwłocznie do działania. Użycie określenia "niezwłocznie" jak widać z przytoczonej definicji jest pojęciem względnym, stwarzajacym możliwość nadużyć i interpretacji. Myślę, że ten akurat zapis będzie przysłowiową „wodą na młyn” zarówno dla firm, które na osadach ściekowych robią interesy jak i dla organów kontrolujących.
- W przypadku badań gruntów projekt podaje, że badania wykonuje się każdorazowo przed zastosowaniem osadów. Nie mniej jednak uważam, że zapis ten powinien być bardziej precyzyjny i zostać uzupełniony chociażby o „badań dokonuje się każdorazowo przed zastosowaniem osadów w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy poprzedzającym ich stosowanie”. Wykluczyłoby to jednoznacznie dywagacje czy badania wykonane np. ponad rok wcześniej na gruntach przeznaczonych do stosowania osadów są ważne, czy też nie.
- Projekt dokonuje również zmiany w załączniku określającym metody referencyjne badań komunalnych osadów ściekowych polegającej na dodaniu w metodzie określania żywych jaj pasożytów jelitowych, wymogu przeprowadzania inkubacji przed wykonaniem badania mikroskopowego.
Projekt rozporządzenia wprowadza kilka istotnych zmian ułatwiających stosowanie osadów, nie mniej jednak brakuje jednoznacznych definicji i zapisów o których wspomniano wcześniej, jak również innych, choćby określających czy jeżeli skumulujemy dawkę osadów np. przy stosowaniu ich do uprawy roślin przeznaczonych na kompost i zastosujemy jednorazowo dawkę 3 letnią, to oznacza to, że na nawiezionym osadami areale będziemy mogli przez 3 lata wyłącznie uprawiać rośliny z przeznaczeniem na kompost, czy też po zebraniu plonów w 1 roku, w latach następnych będziemy mogli grunty te obsiewać roślinami przeznaczonymi do spożycia i produkcji pasz.
W projekcie zabrakło też zapisu o konieczności prowadzenia monitoringu gruntów, na których osady zostały już zastosowane tak, aby nie dopuścić do ponownego stosowania na nich osadów w skumulowanych dawkach już w następnym roku od zastosowania dawek skumulowanych. Aktualnie, co nie jest wymogiem prawnym, niektórzy stosujący osady zakładają tzw. karty pola. Jest to dokument, który zawiera wszelkie informacje nt. konkretych działek, lokalizacji, ich wielkości, ilości zastosowanych osadów i ilości wniesionych z osadami do gleby substancji. Posiadając taką kartę możemy beproblemowo sprawdzić czy pole było już nawożone osadami i czy nadszedł już czas kiedy możemy ponownie wprowadzić osady.
Myślę, że dyskusje z praktykami (firmy i osoby opracowujące tzw. programy zagospodarowania osadów) na otwartym forum mogłyby mieć znaczący wpływ na ostateczny i poprawniejszy kształt zapisów rozporządzenia w sprawie komunalnych osadów ściekowych.
Projekt nowego rozporządzenia został zamieszczony na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska oraz w Biuletynie Informacji Publicznej.